Ścisłowcy w nietypowych niszach zawodowych

Kariera na przekór stereotypom – ścisłowcy w branżach, których się nie spodziewasz

Jeszcze niedawno wyobrażano sobie, że absolwent nauk ścisłych w naturalny sposób trafia do laboratorium badawczego albo zostaje na uczelni. Tymczasem dzisiejszy rynek pracy pokazuje zupełnie inny obraz. Matematycy, biolodzy, chemicy czy fizycy znajdują miejsce w firmach technologicznych, instytucjach finansowych, medycynie, a nawet sporcie. Pomaga im w tym zestaw kompetencji kształtowanych podczas studiów – zdolność precyzyjnej analizy, krytycznego spojrzenia i wyciągania wniosków z danych. Według raportu OECD Skills Outlook 2023, w czasach przyspieszonej transformacji cyfrowej i ekologicznej rośnie znaczenie właśnie takich umiejętności – elastyczności myślenia oraz gotowości do rozwiązywania złożonych problemów. To sprawia, że kierunki ścisłe otwierają przed absolwentami coraz szersze możliwości, wybiegające daleko poza klasyczny model kariery akademickiej.

Analityczne myślenie jako przewaga w epoce AI

Łatwo odnieść wrażenie, że automatyzacja i rozwój sztucznej inteligencji zmniejszą znaczenie ludzi w procesach decyzyjnych. To jednak tylko pozory. Algorytmy rzeczywiście potrafią błyskawicznie analizować ogromne zbiory danych, ale nie zastąpią ludzkiej intuicji i doświadczenia. Umieją liczyć i optymalizować, lecz nie rozumieją, dlaczego właśnie takie rozwiązanie ma sens ani jakie mogą być jego konsekwencje. Stąd to właśnie człowiek wyznacza kierunek ich pracy: formułuje pytania, ocenia wyniki i podejmuje decyzje w sytuacjach niepewności.

Na tym tle wykształcenie ścisłe ma szczególną wartość. Nie sprowadza się ono do znajomości wzorów czy definicji, ale rozwija określony sposób patrzenia na problemy. Uczy rozkładania ich na mniejsze elementy, testowania hipotez, odróżniania korelacji od przyczynowości oraz jasnego prezentowania wniosków. Taka forma kształcenia sprawia, że absolwenci potrafią stosować swoją wiedzę w wielu obszarach – od biznesu aż po nauki społeczne.

Te obserwacje znajdują potwierdzenie w danych. Raport Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości Bilans Kapitału Ludzkiego 2021/2022 wskazuje, że absolwenci kierunków ścisłych i technicznych najczęściej znajdują zatrudnienie zgodne z wykształceniem i otrzymują wynagrodzenia powyżej średniej. To jasny sygnał, że w gospodarce opartej na wiedzy ich pozycja nie słabnie.

Branże, w których ścisłowiec może zaskoczyć

Osoby z przygotowaniem matematycznym, chemicznym czy biologicznym z powodzeniem odnajdują się w obszarach, które wymagają precyzji i nieszablonowego podejścia. To właśnie specjaliści z nauk ścisłych stoją często za rozwiązaniami podnoszącymi jakość codziennego życia, zwiększającymi bezpieczeństwo społeczne czy umożliwiającymi lepsze poznanie przeszłości dzięki nowoczesnym technologiom.

Kontrola w produkcji żywności

Produkty spożywcze, które trafiają na nasze stoły, mają niezwykle złożony skład chemiczny i dlatego wymagają ciągłego nadzoru. Troska o ten obszar spoczywa na barkach chemików i biologów, którzy badają, jak różne substancje oddziałują na organizm człowieka. Zajmują się nie tylko dodatkami celowo wprowadzanymi do receptur, ale też pozostałościami pestycydów czy związkami powstającymi w procesie obróbki żywności.

W pracowniach toksykologicznych prowadzone są testy nad wpływem powszechnie stosowanych konserwantów, na przykład benzoesanu sodu (E211) czy glutaminianu sodu (E621), na funkcjonowanie komórek przy długotrwałym spożywaniu. Szczególną uwagę poświęca się azotanom i azotynom, w tym azotynowi sodu (E250) oraz azotanowi potasu (E252). W przetwórstwie mięsnym pełnią one podwójną rolę – odpowiadają za smak i barwę wyrobów, a jednocześnie zabezpieczają je przed namnażaniem bakterii Clostridium botulinum, które wytwarzają jad kiełbasiany. Więcej o roli azotanów i azotynów oraz metodach ich badania znajdziesz w artykule: Czym są azotany i azotyny w żywności? Jak zmierzyć poziom azotanów?

Problem pojawia się w chwili, gdy związki te przekształcają się w organizmie w nitrozaminy. To substancje o potencjalnie rakotwórczym działaniu, a ryzyko ich powstawania rośnie pod wpływem wysokiej temperatury. Zadaniem naukowców jest więc ustalenie, jak połączyć korzyści płynące ze stosowania związków azotowych z możliwymi zagrożeniami dla zdrowia. Na podstawie wyników takich badań instytucje kontrolne, w tym Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), określają dopuszczalne i bezpieczne normy obecności tych substancji w produktach spożywczych.

Niekonwencjonalne zastosowania analizy danych

Połączenie zdolności matematycznych z logicznym myśleniem i wiedzą z zakresu nauk przyrodniczych toruje absolwentom drogę do zawodów, w których przewaga zależy od rzetelnej interpretacji liczb i optymalizacji procesów.

Dobrym przykładem jest sport zawodowy. Dawniej trenerzy w dużej mierze kierowali się intuicją, a dziś najczęściej opierają się na analizach przygotowywanych przez naukowców. Współpracujący z drużyną koszykarską fizyk bada trajektorie rzutów, równowagę zawodników i dynamikę ruchów na boisku. Jego analizy pozwalają lepiej zrozumieć biomechanikę rozgrywki. W tym samym procesie matematyk rozwija modele statystyczne oparte na danych z czujników monitorujących sen, regenerację i obciążenia treningowe. Dzięki połączeniu obu perspektyw – fizycznej i matematycznej – możliwe jest nie tylko dopracowanie techniki, ale też przewidywanie spadków formy czy planowanie optymalnego odpoczynku. W ten sposób wyniki sportowe stają się efektem współdziałania zawodników, trenerów i zespołu analityków, którzy wspólnie przesuwają granice możliwości.

Podobne podejście znajduje zastosowanie w kryminalistyce. W sporcie dane pozwalają zrozumieć wydolność organizmu, a w pracy śledczych służą do odtwarzania przebiegu zdarzeń. Chemik analizuje ślady narkotyków przy pomocy wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC), biolog opracowuje profile DNA z mikroskopijnych próbek, a statystyk porównuje je z bazami danych, wskazując najbardziej prawdopodobny scenariusz. W takim zespołowym działaniu ścisłowiec staje się dla organów ścigania kimś w rodzaju detektywa, który rekonstruuje historię ukrytą w liczbach i materiałach dowodowych.

Fizyka i inżynieria w służbie diagnostyki

Współczesna medycyna nie mogłaby rozwijać się tak szybko bez wsparcia nauk ścisłych. To dzięki osiągnięciom fizyki i technologii inżynieryjnych powstają urządzenia, które pozwalają zajrzeć w głąb ludzkiego organizmu. Rezonans magnetyczny (MRI), tomografia komputerowa (CT) czy pozytonowa tomografia emisyjna (PET) to przykłady technologii, których działanie wymaga nie tylko wiedzy typowo medycznej, ale także pracy specjalistów dbających o precyzję urządzeń. Fizycy medyczni zajmują się kalibracją sprzętu, nadzorują poprawność jego działania, a niejednokrotnie tworzą również algorytmy rekonstrukcji obrazu. Dzięki specjalistycznym maszynom lekarze otrzymują coraz bardziej szczegółowe wyniki badań, które przekładają się na trafniejsze diagnozy i lepsze planowanie terapii.

Obok zaawansowanych systemów medycyna potrzebuje także rozwiązań prostszych i tańszych. Powstają one z myślą o miejscach, w których dostęp do specjalistycznej opieki jest ograniczony. Jedną z rozwijanych metod jest wykorzystanie fal o niskiej częstotliwości do oceny gęstości tkanek. Dzięki niej możliwe staje się wykrywanie guzów na wczesnym etapie rozwoju, bez konieczności korzystania z drogiej aparatury obrazowej. Podstawą działania takich technologii są właściwości pola elektromagnetycznego, szerzej opisane w artykule: Oddziaływanie pola elektromagnetycznego i jego badanie

Materiały przyszłości

Technologia XXI wieku w dużej mierze opiera się na materiałach o nieszablonowych i precyzyjnie zaplanowanych właściwościach. Każdy sektor ma inne potrzeby – kosmonautyka wymaga ultralekkich konstrukcji odpornych na ekstremalne warunki, energetyka poszukuje przewodników umożliwiających efektywne magazynowanie energii, a ekologia kieruje uwagę badaczy na tworzywa biodegradowalne, które mogłyby zastąpić jednorazowy plastik.

Aby sprostać tym wyzwaniom, chemicy, fizycy i inżynierowie materiałowi projektują coraz bardziej zaawansowane rozwiązania. W interdyscyplinarnych laboratoriach powstają polimery reagujące na bodźce zewnętrzne, stopy metali o zwiększonej trwałości czy powłoki o specjalnych funkcjach, na przykład samonaprawiające się warstwy ochronne albo powierzchnie ograniczające rozwój bakterii. Równolegle rozwija się druk 3D, który pozwala od razu testować te innowacje, tworząc z nich elementy o złożonych kształtach i praktycznych zastosowaniach.

Rezultaty badań szybko wychodzą poza mury pracowni. W motoryzacji kompozyty o mniejszej masie pozwalają budować samochody bardziej ekonomiczne i przyjazne środowisku. Medycyna korzysta z tej samej wiedzy, opracowując implanty i protezy, które lepiej współpracują z ludzkim organizmem. Z kolei elektronika sięga po elastyczne przewodniki i giętkie ekrany, aby tworzyć urządzenia nowej generacji. Choć branże mają różne potrzeby materiałowe, łączy je wspólna droga – od badań, przez projektowanie i testy, aż po rozwiązania, które realnie zmieniają codzienne życie.

Jak krok po kroku odkrywać własną niszę zawodową?

Studia kojarzą się przede wszystkim z wykładami i egzaminami, ale równie istotne są doświadczenia zdobywane poza salą zajęciową. Projekty, inicjatywy podejmowane wspólnie z innymi studentami czy rozmowy z wykładowcami pomagają lepiej poznać własne mocne strony i ulubiony sposób pracy. Dzięki takim aktywnościom łatwiej zauważyć, w jakim środowisku czujemy się najlepiej i co daje poczucie satysfakcji. Często dopiero kolejne próby i różnorodne doświadczenia pozwalają wyłonić przyszły kierunek zawodowy, dlatego okres studiów warto traktować jako czas testowania i odkrywania nowych możliwości.

Co może pomóc na starcie?

• Korzystanie z programów wymiany międzynarodowej. Wyjazd na semestr do uczelni technicznej lub naukowej za granicą daje możliwość poznania innych metod pracy badawczej i sprawdzenia, jak odnajdujesz się w międzynarodowych zespołach.
• Inicjowanie własnych działań. Może to być projekt studencki, blog popularnonaukowy albo mała aplikacja – każde z takich doświadczeń pokazuje, jak wykorzystywać wiedzę w praktyce.
• Udział w wolontariacie. Praca w organizacjach edukacyjnych lub społecznych pozwala sprawdzić, w jakim otoczeniu najlepiej wykorzystujesz swój potencjał.
• Łączenie nauk ścisłych z innymi dziedzinami. Udział w projektach interdyscyplinarnych (np. bioinformatyka, analiza danych medycznych, modelowanie zjawisk ekonomicznych) pomaga zrozumieć, jak zdobyte umiejętności mogą wpływać na różne obszary życia.

Od teorii do praktyki

Dyplom z matematyki, chemii, fizyki czy biologii nie zawęża już drogi do jednej specjalizacji. Coraz częściej otwiera przed absolwentami różne ścieżki, w których liczy się nie tylko wiedza, ale też umiejętność logicznego myślenia, rozwiązywania problemów i pracy z danymi. W świecie mierzącym się z wyzwaniami technologicznymi, ekologicznymi i społecznymi przewagę zdobywają osoby potrafiące łączyć różne perspektywy i swobodnie działać na styku wielu dziedzin.

Dla ścisłowca oznacza to, że wiedza wyniesiona z zajęć staje się punktem wyjścia, a nie celem samym w sobie. Zaawansowana matematyka może znaleźć zastosowanie w finansach czy sztucznej inteligencji, chemia w projektowaniu nowych materiałów i leków, a fizyka w rozwoju energii odnawialnej czy technologii kwantowych. Biologia z kolei otwiera drogę do bioinformatyki, biotechnologii czy badań nad zdrowiem publicznym. Ważne jest otwarcie się na eksperymentowanie i sprawdzanie, które z tych możliwości najlepiej współgrają z indywidualnymi predyspozycjami.

Źródła:

• SR Tech
• Skills Outlook 2023: Skills for a Resilient Green and Digital Transition – OECD
• Bilans Kapitału Ludzkiego 2022/2021 Raport z badania ludności w wieku 18–69 lat – Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP)
• Nitrites and nitrates added to food – EFSA
• Fields of Specialization – American Chemical Society

Artykuł przygotowany we współpracy z partnerem serwisu.
Autor: Joanna Ważny